Ξεκίνησε το διήμερο εργαστήριο ξερολιθιάς στο Θέρμο

Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας

Σάββατο πρωί ώρα οκτώ της 15ης Ιουνίου ξεκίνησε το διήμερο εργαστήριο ξερολιθιάς στον Μύλο της Κασσάνδρας στο κέντρο του Θέρμου Αιτωλίας.

Η εκπαιδευτική δραστηριότητα για τους «νέους μαστόρους του μέλλοντος» από τους «παλιούς» τεχνίτες πέτρας ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Δημιουργικότητας Έρευνας Ανάπτυξης Περιφέρειας Θέρμου, εν συντομία «ΙΔΕΑΠΘ», και θα διαρκέσει δυο ημέρες, Σάββατο και Κυριακή.

Ο κύριος Νίκος Κωστακόπουλος, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Θέρμου, πέρασε πρωί-πρωί από τον χώρο των εργασιών, πριν πάει να επιμεληθεί ένα πρόβλημα ύδρευσης, συνομίλησε και συνεχάρη τις υπεύθυνες για το έργο κυρίες Σοφία Υφαντή και Έφη Χασάπη, τους ντόπιους τεχνίτες και τους εθελοντές.

Ο στόχος είναι, με την εθελοντική εργασία όλων, να κατασκευαστεί ένα πετρόχτιστο αυλάκι από όπου θα κυλάει το νερό για να ποτίζει τα κήπια, όταν δεν το χρειάζεται ο νερόμυλος, δηλαδή το νερό να περνάει «bypass» από τον μύλο.

Μάστορες όπως τα αδέλφια Μάριος και Χάρης Κοστίνης και άλλοι Αναληψιώτες και Θερμιώτες που ξέρουν την δουλειά, έβαλαν το «ράμα» και υπολόγισαν την κλίση που πρέπει να έχει ο τοίχος. Μέτρησαν ύψος και πλάτος του αυλακιού ακολουθώντας τις οδηγίες της ακούραστης και πανταχού παρούσας «αφεντικίνας» του έργου κυρίας Σοφίας Υφαντή.

Οι οδηγίες της ακριβείς στον πόντο, το μάτι της αεικίνητο, πρώτη διαπίστωνε που και ποιος χρειάζονταν βοήθεια και έτρεχε να φέρει τα απαραίτητα. Κουβάλησε πέτρες, μικρές και μεγάλες, ότι χρειαζόταν οι μαστόροι που έκαναν την βάση της ξερολιθιάς.

Γρήγορα με τις οδηγίες της σχηματίστηκε «αλυσίδα» από εθελοντές και χέρι-χέρι μεταφέρθηκαν ένα φορτηγό πέτρες κοντά στα χείλη του αυλακιού. Κάποιες από αυτές, «ατσούμπαλες» στο σχήμα, πελεκήθηκαν επί τόπου με έμπειρες σφυριές με το «τσόκι» από τους χτιστάδες και απέκτεισαν «φάτσα».

Οι μαστόροι για ότι τεχνική κίνηση έκαναν, πληροφορούσαν και εξηγούσαν στους πρόθυμους για να μάθουν τα μυστικά της ξερολιθιάς εθελοντές, αγόρια και κορίτσια. Σε κάποια νεαρά άτομα που κατάγονται από άλλες χώρες και συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα στην περιοχή, μετάφραζαν στα Αγγλικά μέλη της ομάδας ΙΔΕΑΠΘ.

Στις ένδεκα, μετά από περίπου δυο ώρες εργασίας και ενώ ο τοίχος στην μια πλευρά του αυλακιού «σηκώθηκε» 40 εκατοστά, ήρθαν νερά-αναψυκτικά-γλυκά-πίτες-κέικ και καφέδες και στο ευρύχωρο και δροσερό εσωτερικό του νερόμυλου ξεκίνησε η ενημέρωση των εθελοντών με προβολή εικόνων σε οθόνη και ομιλιών από τους τεχνίτες και μέλη της ομάδας.

Η κυρία Υφαντή καλωσόρισε τα περίπου σαράντα άτομα που συμμετείχαν στην εργασία και τους ενημέρωσε για το πρόγραμμα της ημέρας καθώς και της επομένης.

Ο Αλέξανδρος και η Παναγιώτα της ομάδας Yamochori (υπαίθριες δραστηριότητες, αναβίωση-συντήρηση μονοπατιών και κατασκευές ισορροπημένες με το φυσικό περιβάλλον), μίλησαν και πρόβαλαν εικόνες με πλακόστρωτα μονοπάτια και εργαλεία επεξεργασίας της πέτρας.

Ο Μάριος ανέλυσε τα μυστικά της κλίσης του κατασκευασμένου με ξερολιθιά τοίχου και του τρόπου μπαζώματος με μικρές πέτρες στο πίσω μέρος του, όχι με χώμα, ώστε να διαφεύγουν τα νερά.

Ο Μυλωνάς κυρ Βασίλης Χολέβας ανταποκρίθηκε στην παρότρυνση της κυρίας Υφαντή και μίλησε με λίγα λόγια για τον μύλο.

Περισσότερα συζήτησα μαζί του σε ένα «διάλλειμα» των εργασιών, μια και βρεθήκαμε να έχουμε κοινά ενδιαφέροντα για τα παλιά ξεχασμένα επαγγέλματα και γνωρίζουμε και οι δυο τι είναι το «ζοριό» η «φτερωτή» κτλ.

Περιγράφω κατατοπιστικά για όποιον δεν γνωρίζει, για την χρήσιμη κατασκευή του αυλακιού που γίνεται δίπλα στον μύλο.

Σε όλους τους νερόμυλους, όταν το νερό φτάνει εκεί που το αυλάκι σμίγει με την κάλανη του μύλου ή της νεροτριβής, υπάρχει ένα ελεγχόμενο άνοιγμα που διοχετεύει το νερό είτε προς τον μύλο, είτε προς άλλα μηχανήματα που εργάζονται με την δύναμη της βαρύτητας του νερού, είτε προς τα χωράφια για πότισμα. Τον χειμώνα που συνήθως τα νερά των ποταμιών είναι θολά οπότε δεν πλένουμε χοντρόρουχα του αργαλειού, κι αν ο μύλος δεν έχει αλέσματα, εκτρέπουμε το νερό πάλι προς το ποτάμι, που συνήθως είναι κοντά και λίγα μέτρα χαμηλότερα από τον νερόμυλο.

Αυτό το νερό με τα χρόνια ανοίγει δικό του αυλάκι που βαθαίνει και παρασύρει χώματα. Έτσι ήταν και μέχρι τώρα στον μύλο της Κασσάνδρας. Αλλά με το χτίσιμο που γίνεται στο αυλάκι αυτό για περίπου 30 μέτρα, το νερό θα κυλάει ελεγχόμενο μέσα σε ένα μελετημένο, πέτρινο, παραδοσιακά χτισμένο και συμμετρικό αυλάκι, που θα ομορφαίνει το τοπίο γύρω από τον μύλο.

Με τις εργασίες που η ομάδα του Θέρμου έκανε τα τελευταία δέκα χρόνια, ο μύλος αυτός είναι ένα κόσμημα για την περιοχή και δέχεται πολλούς επισκέπτες κάθε χρόνο.

Τις επόμενες δεκαετίες μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο σιγά-σιγά οι μύλοι στην Ελλάδα άρχισαν να υπολειτουργούν και μοιραία να κλείνουν ο ένας μετά τον άλλο…

Το ψωμί το αγοράζουμε πλέον έτοιμο από τον φούρνο και όλος ο κύκλος που γινόταν για χιλιάδες χρόνια (σπορά-θέρισμα-άλεσμα-ζύμωμα), πέρασε στο παρελθόν.

Οι νέες γενιές δεν έχουν…«αλευρωθεί» σε κάποιο νερόμυλο! Συνήθεια που ίσχυε παλιά για όποιον νέο πρωτοπήγαινε στον μύλο, ο μυλωνάς τον άλειβε με αλεύρι στο πρόσωπο!

Η περιοχή του Θέρμου με τα πολλά τρεχούμενα νερά έχει την τύχη να έχει και μύλους αλλά πολύ περισσότερο να έχει και ικανούς «μυλωθρούς» όπως για παράδειγμα ο κυρ Βασίλης ο Χολέβας.

Γνωρίζει όσο κανείς άλλος όλα τα μυστικά της τέχνης της άλεσης, την τέχνη της συντήρησης και εργασίας του μύλου αλλά και της επισκευής του όταν χρειάζεται.

Μυστικά της δουλειάς που δεν κουράζεται να τα μεταφέρει σε κάθε πρόθυμο νέο που θέλει να τον ακούσει.

Τα χέρια του κυρ Βασίλη «πιάνουν» και με απλές κινήσεις καταφέρνει πράγματα που άλλοι θα σκέφτονταν για μέρες πως να τα κάνουν.

Ξέρει πως να «βάζει το νερό στο αυλάκι» για να δουλέψει ο μύλος, και πως να ρυθμίσει την ροή και ποσότητα του νερού, ανάλογα με την εποχή, χρησιμοποιώντας το κατάλληλο σιφώνι. Αλλά ξέρει και πως να το κατασκευάσει από το κατάλληλο ξύλο ή μέταλλο. Είναι ένας σπάνιος πολύπειρος εμπειροτέχνης επαγγελματίας, πολυτεχνίτης και «δαιμόνιος» στις ιδιοκατασκευές-«πατέντες» του.

Τους τοίχους του μύλου εσωτερικά κοσμούν ξύλινες μικρογραφίες γεωργικών μηχανών (αλέτρια) που έχει κατασκευάσει. Διαθέτει ίσως την μεγαλύτερη συλλογή από ζουρνάδες, άνω των 120, που κατασκεύασε μόνος του! Δεν είχα την τύχη να δω την ίσως καλύτερη κατασκευή που έχει κάνει, ίσως μια άλλη φορά. Πρόκειται για μια χειροποίητη μικρογραφία από «μαντάνια» που έχει στο σπίτι του!

Και αυτό είναι και το όνειρό του, η κατασκευή δίπλα στον μύλο της Κασσάνδρας, εκεί που τώρα χτίζεται με ξερολιθιά το αυλάκι, να τοποθετηθούν μαντάνια σε κανονικό μέγεθος!

Την λέξη μαντάνια το σύνολο των ανθρώπων δεν έχει χρησιμοποιήσει ποτέ και δεν έχει δει ούτε φωτογραφία, από πραγματικά μαντάνια. «Μηχάνημα» που το νερό πέφτοντας από ψηλά γύριζε έναν «στροφαλοφόρο» άξονα και εκείνος κουνούσε θεόρατα ξύλινα σφυριά που κρέμονταν από ψηλά και αυτά κτυπούσαν με ακριβή συγχρονισμό τα τσόλια-μαντανίες-απλάδια-χεράμια και φλοκάτες που ο μυλωνάς-έχοντας αφήσει τον μύλο στον «αυτόματο»-τοποθετούσε τα βρεγμένα χοντρόρουχα εκεί που χτυπούσαν τα μαντάνια.

Μια τέτοια κατασκευή δίπλα στον νερόμυλο θα έφερνε χιλιάδες επισκέπτες στο Θέρμο, ακόμα και τον χειμώνα! Το νερό που είναι ο βασικότερος παράγοντας υπάρχει μπόλικο. Και μπορεί να πάει μετά στα χωράφια. Ο χώρος υπάρχει, ο κυρ Βασίλης είναι ακόμα νέος στα εβδομήντα του και η εργασία των μαντανιών γι’ αυτόν είναι πιο εύκολη από το να «γυρίσει» την μυλόπετρα και να την «μαντζακονίσει»!.

Το μεσημέρι προσφέρθηκε πλούσιο γεύμα σε όλους, ότι επιθυμούσε ο καθένας, νερά και αναψυκτικά.

Η εργασία συνεχίστηκε μέχρι τις τέσσερες και ανανεώθηκε το ραντεβού για την Κυριακή πρωί που θα κατασκευαστεί το πλακόστρωτο δάπεδο του αυλακιού.

Όποιος ανηφορίσει προς το Θέρμο για λίγη δροσιά, να ξέρει ότι λίγα μέτρα πριν περάσει απέναντι για να παρκάρει στο Δημοτικό πάρκινγκ, στα δεξιά του βρίσκεται ο νερόμυλος της Κασσάνδρας και μπορεί να τον επισκεφθεί, έστω και εξωτερικά αν τον βρει κλειστό.