Παναγία η «Χρυσοβιτσιώτισσα» στο Απόκουρο (Θέρμο Αιτωλίας)
Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας
Στις 23 Αυγούστου, τα τελευταία 15 χρόνια στην Κάτω Χρυσοβίτσα Θέρμου, γιορτάζεται η Απόδοσις της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Εκεί βρίσκεται η σεμνή και όμορφη πετρόχτιστη εκκλησία, σε μια πανέμορφη τοποθεσία, στην άκρη του Οροπεδίου. Εκεί όπου γίνονταν ρίψεις εφοδίων στους αντάρτες, από συμμαχικά αεροπλάνα στην κατοχή. (6 χιλιόμετρα από το Θέρμο).
Την ίδια ημέρα με μεγαλοπρέπεια γιορτάζει η χιλιόχρονη Μονή της Παναγίας στον κοντινό Προυσσό της Ευρυτανίας, και πολλές άλλες εκκλησίες στον Ελλαδικό χώρο.
Λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν την μυθική ιστορία της καινούργιας εκκλησίας στην Κάτω Χρυσοβίτσα που χάνεται στα βάθη του Μεσαίωνα.
Αλλά ας τα πάρομε από την αρχή. Τι είναι η γιορτή «Απόδοσις της Κοιμήσεως της Θεοτόκου» στις 23 Αυγούστου; Όλοι ξέρουμε ότι η Κοίμηση της Θεοτόκου γιορτάζεται το 15αύγουστο.
Πολλές εκκλησίες και μοναστήρια έχουν επιλέξει να γιορτάζουν την Κοίμηση της Παναγίας στις 23 Αυγούστου και όχι στις 15, γιατί στις 15 οι πανηγυρισμοί είναι πολλοί στην πατρίδα μας.
Σύμφωνα με την εκκλησιαστική ορολογία «Απόδοσις της Θεοτόκου» σημαίνει την ολοκλήρωση των εορτασμών που ξεκίνησαν πριν 8 ημέρες. Η γιορτή αυτή είναι «κληρονομιά» της Θρησκείας μας από την Ιουδαϊκή θρησκεία. Οι Έλληνες πιστοί Χριστιανοί την σκέφτονται σαν μνημόσυνο και την ονομάζουν «Τα Εννιάμερα της Παναγίας», όπως εννιάμερα μνημόσυνα κάνομε για τους πεθαμένους μας.
Εικάζεται ότι η εικόνα της Παναγίας βρέθηκε για πρώτη φορά το 533 μ.Χ. στον ναό της «Χρυσοβίτζης» στο χωριό Στριγγανία της Επαρχίας Τριχωνίδας. Πριν πολλούς αιώνες η εικόνα της Παναγίας της «Χρυσοβιτσιώτισσας» έφυγε από το χωριό Στριγγανία, και περιπλανήθηκε πηγαίνοντας, πάντα με θαυματουργό τρόπο , στα Μετέωρα στην Μονή Βαρλαάμ και αργότερα στην Μονή Βωτζά. (στο χωριό Γρεβενίτι). Αργότερα κατέληξε στο δάσος έξω από το χωριό Παλιόμυλος στο Μέτσοβο Ηπείρου. Εκεί τον 13ο αιώνα οι κάτοικοι έκτισαν εκκλησία και πιο μετά μεγάλο Μοναστήρι. (Πάνω από την είσοδο της εκκλησίας υπάρχει ανάγλυφη επιγραφή με ημερομηνία 1233). Οι κάτοικοι του χωριού το μετονόμασαν σε Χρυσοβίτσα. Εκεί βρίσκεται η θαυματουργή παμπάλαια εικόνα της Παναγίας και εορτάζεται κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου.
(Στα Μεσαιωνικά χρόνια στο Απόκουρο υπήρχε ένα χωριό που λεγόταν Στριγγανία. Βρήκα σε Τουρκικό κατάλογο χωριών του Απόκουρου του 1645, το χωριό αυτό με το όνομα İstriğana mâa çiftlik (Στριγανιά μαζί με τσιφλίκι), (πλήρης ο Τουρκικός κατάλογος με τα χωριά του Καζά του Απόκουρου κατά το έτος 1645 ακολουθεί στο τέλος).
(Με το όνομα Χρυσοβίτσα συναντούμε στην Ελλάδα 3 χωριά. Ένα στο Ξηρόμερο, ένα στο Θέρμο και ένα στο Μέτσοβο).
Με πρωτοβουλία των σημερινών κατοίκων της Κάτω Χρυσοβίτσας Θέρμου, αντιπροσωπεία τους ζήτησε από το ξακουστό Μοναστήρι της Χρυσοβίτσας του Δήμου Εγνατίας στην Ήπειρο αντίγραφο της Εικόνας.
Το Μοναστήρι ανταποκρίθηκε και η εικόνα φιλοτεχνήθηκε ακριβώς όπως η πρωτότυπη και τοποθετήθηκε στον νεόκτιστο Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Κάτω Χρυσοβίτσα.
Μπορούμε να πούμε ότι η Εικόνα-αν και αντίγραφο-«ξανάρθε στον τόπο της», που για άγνωστο λόγο σε κείνες τις σκοτεινές εποχές πήρε τον δρόμο της και «έφυγε» μακριά. Πολλές εκδοχές μπορούμε να σκεφθούμε για αυτό. Από τους πιο απλούς λόγους-πόλεμοι-εικονομαχίες-ακόμα και κλοπή-έως τους πιο Θαυματουργούς.
Στην εκκλησία της στην Κάτω Χρυσοβίτσα την παραμονή 22 Αυγούστου εψάλη Μέγας Πανηγυρικός Εσπερινός μετ’ Αρτοκλασίας. Χοροστάτησε ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ευκαρπίας κ.κ. Ιερόθεος και ο εφημέριος της ενορίας πατέρας Βασίλειος Λάμπος. Τον Εσπερινό και την Θεία Λειτουργία την Τρίτη 23 Αυγούστου, παρακολούθησαν με ευλάβεια, μέσα και έξω από την εκκλησία, πλήθος πιστών κατοίκων Κάτω Χρυσοβίτσας, κοντινών χωριών και πολλοί παραθεριστές, που βρίσκονται τους καλοκαιρινούς μήνες στο δροσερό περιβάλλον της περιοχής.
Από την Κάτω Χρυσοβίτσα και την ευρύτερη περιοχή του Απόκουρου πολλοί είναι αυτοί που έχουν διακριθεί για την προσφορά τους στην Πατρίδα, την Θρησκεία και την κοινωνία.
Για την ζωή τους έχουν γραφτεί βιβλία, αλλά για πολλούς υπολείπονται να γραφτούν, γιατί πραγματικά τα έργα της ζωής τους είναι θαυμαστά.
Θα αναφέρω ελάχιστους μόνο, και περιληπτικά. Οι Διαλεταίοι έχουν προσφέρει πολλά στην Πατρίδα μας.
Ο Βασίλειος Διαλέτης στην Επανάσταση του 1821 ήταν οπλαρχηγός του Απόκουρου. Το 1825 αναδείχθηκε σε Αντιστράτηγο.
Ο Κωνσταντίνος Διαλέτης Αντισυνταγματάρχης, γεννημένος στην Χρυσοβίτσα το 1815 εξελέγη πολλές φορές Βουλευτής.
Ο Φωκίων Διαλέτης Ταγματάρχης (1861-1913) γενήθηκε στην Χρυσοβίτσα, πολέμησε το 1897, το 1912-13. Διοικητής Συντάγματος έπεσε ηρωικά στις 19 Ιουνίου το 1913 στην μάχη του Κιλκίς. Προτομή του έστησε το Έθνος μας στο πεδίο της μάχης και στο Κιλκίς.
Ο Δημοσθένης Διαλέτης Αντιστράτηγος, γεννήθηκε στην Χρυσοβίτσα το 1869. Πολέμησε στους πολέμους το 1897, το 1912-1913, το 1916-1923. Διετέλεσε πέρα από Αξιωματικός του Στρατού και Αρχηγός Χωροφυλακής, επιθεωρητής Στρατού και Υφυπουργός Στρατιωτικών. Στην μεγάλη μάχη του 1921 στην Μικρά Ασία ανδραγάθησε και επονομάστηκε «Σωτήρ της Ελλάδας». Χαρακτηριστικά κάποια χρόνια μετά ο εποχούμενος Πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος τον προσπέρασε στο κέντρο της Αθήνας, διέταξε τον οδηγό του να σταματήσει, κατέβηκε και τον αγκάλιασε λέγοντας: «στην οδό Σταδίου περπατεί η δόξα της Ελλάδος», πήρε αγκαζέ τον Στρατηγό Διαλέτη και βάδισε μαζί του στην Βουλή.
Ο Κωνσταντίνος Διαλέτης Αντιστράτηγος γεννήθηκε το 1885 στο τότε Κεφαλόβρυσο. Μετείχε σε όλους τους πολέμους, 1912-1913, 1917-1923, και στο έπος του 1940. Έλαβε μέρος στον Βορειοηπειρωτικό αγώνα και στην εκστρατεία στην Ουκρανία. Είχε τάξει σκοπό της ζωής του να ιδρύσει Γυμνάσιο στο Θέρμο. Τότε υπήρχαν σε όλη την Αιτωλοακαρνανία μόνο τρία Γυμνάσια. Στο Μεσολόγγι, στην Ναύπακτο και στο Αγρίνιο. Με φορτικότητα απαιτούσε από τον Πρωθυπουργό Γεώργιο Κονδύλη το Γυμνάσιο. Τελικά με τις δραστήριες παρεμβάσεις του υπεγράφη την 21η Σεπτεμβρίου του 1926 το διάταγμα για την ίδρυση του Γυμνασίου Θέρμου. Αυτή όπως έλεγε ήταν η πιο ευτυχισμένη ημέρα της ζωής του! Το γυμνάσιο ήταν το τέταρτο στον απέραντο νομό μας. Έδωσε την δυνατότητα σε χιλιάδες παιδιά φτωχών οικογενειών της ορεινής Τριχωνίδας, Ευρυτανίας και Ναυπακτίας να μαθητεύσουν και με τα εφόδια που αποκόμισαν σπούδασαν στα Πανεπιστήμια και διέπρεψαν σε όλους τους τομείς των επιστημών προσφέροντας μεγάλο έργο στην κοινωνία μας. Η μαρμάρινη προτομή του Κωνσταντίνου Διαλέτη δεσπόζει στην είσοδο του Γυμνασίου Θέρμου.
Ο Δημήτριος Θ. Διαλέτης διετέλεσε Διευθυντής Οικονομικών Υπηρεσιών του Υπουργείου Βορείου Ελλάδος και Πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Πολλοί Ακόμα Διαλεταίοι κατέχουν ανώτερα αξιώματα στον Ελληνικό Στρατό.
Να θυμίσουμε εδώ τον Στρατηγό Αριστόβουλο Κώη, τον ριψοκίνδυνο Μακεδονομάχο καπετάν Βάλτσα.
Τον Μητροπολίτη Ελβετίας Δαμασκηνό που πέρυσι σε μια λαμπρή τελετή τίμησε ο Δήμος Θέρμου αναγείροντας την προτομή του στον «κήπο των Ηρώων» μπροστά στο Δημαρχιακό μέγαρο.
Τον Κοινωνιολόγο, δημοσιογράφο, ποιητή και συγγραφέα Βασίλη Αθ. Λαμνάτο.(1939-2008). (Ο Βασίλης Λαμνάτος τιμήθηκε από Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Πήρε το Πρώτο Ποιητικό Βραβείο του Q.C. του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης το 1965. Έλαβε το Χρυσό Μετάλλιο και Τιμητικό Δίπλωμα της Ακαδημίας Κλασσικών Ποιητών της Γαλλίας το 1984. Ακόμα το Χρυσό Μετάλλιο και Τιμητικό Δίπλωμα της Διεθνούς Ακαδημίας Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών του Lutece, το 1985).
Τον Θέρμιο Επίσκοπο Ευκαρπίας κ.κ. Ιερόθεο, (Τιτουλάριος Επίσκοπος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, υπηρετεί τα τελευταία δέκα χρόνια την Ορθόδοξη Εκκλησία στην Νέα Υόρκη των ΗΠΑ).
Τον συνταξιούχο Δάσκαλο και ορειβάτη Βασίλειο Κιτσόπουλο που τόσο πολλά έχει προσφέρει στην εκπαίδευση των παιδιών της περιοχής της Τριχωνίδας και όχι μόνο. (διετέλεσε Πρόεδρος του Ορειβατικού συλλόγου Αγρινίου. Στην ηλικία των 92 ετών, πριν ένα μήνα του Άη Λιά, ανέβηκε στην κορυφή των Βαρδουσίων στην Πανελλήνια Ορειβατική Συνάντηση περπατώντας επί επτά ώρες! Το 1995 και το 2014 συναντηθήκαμε στην κορυφή Μύτικας του Ολύμπου). Ο Δάσκαλος φίλος μου μου έδωσε πλούσιο έντυπο υλικό και πολλές πληροφορίες για πρόσωπα και συμβάντα στην Κάτω Χρυσοβίτσα τα «παλιά χρόνια» και τον ευχαριστώ πολύ. Ακόμα και στα βαθιά του γεράματα μεταδίνει απλόχερα την γνώση του, είναι μια «ζωντανή» ιστορική εγκυκλοπαίδεια!
Ατέλειωτος ο κατάλογος των Χρυσοβιτσιωτών και γενικά των Αποκουρητών-όλων των γενεών-που διέπρεψαν και διαπρέπουν σε όλους τους τομείς της ζωής. Κατά τον Βασίλη Κιτσόπουλο αυτό οφείλεται στον σκληραγωγημένο χαρακτήρα και την φιλομάθεια των κατοίκων. Και ιδιαιτέρως τον τελευταίο αιώνα στην ύπαρξη του Ναού του Πνεύματος-του Γυμνασίου Θέρμου!
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΩΡΙΩΝ ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΣΥΜΦΩΝΩΣ ΜΕ ΤΟ MAD561 (έτος 1645 μ.Χ.)
KAZA-I APOKRİ (Καζάς Απόκουρου)
Guvarnik (Αβαρίκος), Goriça (Γουρίτσα), Sobonik (Σομπονίκος- Νερομάνα), Bernik (Μπερίκος-Δρυμώνας), Taksarhi (Ταξιάρχης), Koboroz, Kosena (Κοσίνα), Melinkova (Μελίγκοβα), Çavelaşa (Τσεβελιάσα), İstriğana mâa çiftlik (Στριγανιά μαζί με τσιφλίκι), Kasarina İspartiya (Σπαρτιά), Sanbanina (Ζαμπατίνα), Drinova (Δερίκοβα - Χαλίκι), Kerdoş (Μέγα Δένδρο), Kaludi (Καλούδι), Gerdevo (Γκιρτοβός-Αργυρό Πηγάδι), Sadeboro, Prostoda (Προστοβά Καλλιθέα), İpsoriyari (Πόριαρη), Amrakâ (Αμβρακία), Gari (Γαζή Καλουδίου), Ğustiyani (Γούστιανη- Πάμφιον), Prostiniça, Drvekista derbend (Δερβέκιστας δερβένι), Μokista (Μόκιστα –Αγία Σοφία), Hriseviça (Χρυσοβίτσα),
(Ο παραπάνω κατάλογος δημοσιεύεται για πρώτη φορά. Πιθανόν να υπάρχουν μικρά λάθη. Ο κατάλογος είναι γραμμένος στην Αραβική γραφή. Έγινε μετάφραση από Οθωμανολόγο καθηγητή Πανεπιστημίου στην Άγκυρα στα Νέο-Τουρκικά και κατόπιν μετάφραση στα Ελληνικά.)
Απόστολος Κων. Καρακώστας
