Ο καζάς του Βάλτου στα 1645
Κείμενο Απόστολου Κων. Καρακώστα
Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν όλη την Δυτική Ελλάδα έκαναν καταγραφή των χωριών και οικισμών για φορολογικούς λόγους. Τα «χαράτσια» που επέβαλαν στους υπόδουλους Έλληνες ήταν περίπου 15. Όταν όμως δεν τους αρκούσαν τα «επίσημα» επέβαλαν και άλλα «έξτρα», κάτι ανάλογο της πρόσφατης… «ρήτρας αναπροσαρμογής». Πάντα βρισκόταν ευρηματικότητα στις «αιτίες» για φόρους. Και αυτό συνεχίστηκε όταν επικράτησε η Επανάσταση του 1821. Το Ελληνικό κράτους εφάρμοσε τους….κανονικούς φόρους αλλά όταν υπήρχαν ανάγκες και κάποιους παραπανήσιους…Μερικοί από αυτούς-έτσι για την ιστορία-ήταν οι φόροι για: Ποντίκια και ακρίδες, για την είσοδο στις πόλεις, για τα σκυλιά, για όσους πήγαιναν σε άλλες χώρες, για τους μαυραγορίτες στην κατοχή, για το εμπόριο χασίς και για τα χωράφια που καλλιεργούνταν, (καταργήθηκε το 1920) και πολλοί άλλοι. Τα ποσοστά που φορολογούσαν οι Τούρκοι ήταν…διαμορφούμενα ανάλογα στις αποφάσεις της Πύλης αλλά και στις «ανάγκες» για ατομικό χρηματισμό των φοροεισπρακτόρων. Κάτι σαν τον διαμορφούμενο σε ποσοστά…Φ.Π.Α…
Τα Οθωμανικά κιτάπια που έχουν διασωθεί στην Κωνσταντινούπολη και Άγκυρα μας δίνουν πολλές πληροφορίες για τους εισπραττόμενους φόρους κατά χωριό και οικισμό. Συγχρόνως μας δίνουν πληροφορίες για τους προγόνους μας και τα ονόματά τους. Αυτό βοηθάει για την διαμόρφωση του οικογενειακού δένδρου του κάθε ενδιαφερόμενου.
Ο πρώτος κατάλογος που έχομε συντάχθηκε πριν πέντε αιώνες τα έτη 1514 έως 1530. Τότε ο Βάλτος ανήκε στον Καζά του Αγγελοκάστρου. [i] Περιέχει και χωριά που σήμερα ανήκουν στην Ευρυτανία και Άρτα, π.χ. Συβίστα.
Ο δεύτερος κατάλογος που διαθέτομε είναι του 1645. Μέσα στα προηγούμενα εκατό χρόνια σιγά-σιγά για πρακτικούς διοικητικούς και φορολογικούς λόγους τα όρια των καζάδων διαφοροποιήθηκαν. Κατέληξαν για την περιοχή της σημερινής Αιτωλοακαρνανίας (Κάρλελι) και Άρτας σε 9 καζάδες. (Ναυπάκτου-Σολοβάκου-Απόκουρου-Βονίτσης-Ξηρομέρου-Αγγελοκάστρου-Βραχωρίου-Βάλτου και Άρτας).
Τα χωριά του Βάλτου από το Ματσούκι-Μαλατέϊκο και πάνω κόπηκαν προς τον καζά της Άρτας. Παρέμειναν έτσι στους επόμενους αιώνες, αυτό εξηγείται για διάφορους λόγους. Ένας από αυτούς είναι τα χειμερινά βοσκοτόπια, που τα χωριά όπου βρίσκονταν ανήκαν μεν στον Βάλτο αλλά τα τσελιγκάτα είχαν μόνιμη έδρα στην Ήπειρο ή στα Άγραφα και πλήρωναν φόρους εκεί. Τα χωριά ήταν υπόλογα στον Κατή της Άρτας-εξ ου και στο κορυφαίο δημοτικό τραγούδι «Κάτω στου Βάλτου τα χωριά» οι κλέφτες βρίζουν τον Κατή, (Τούρκο ιεροδικαστή).
O Καζάς του Βάλτου απέδιδε φόρους κατευθείαν στη «Βαλιντέ Σουλτάν», την μητέρα του εκάστοτε Σουλτάνου. Αυτό άλλαξε επί Αλή Πασά ο οποίος «έκλεβε» τους φόρους από πολλά χωριά…Ειδικά τα χειμερινά βοσκοτόπια τα ενοικίαζε για πάρτη του…Το 1812 εισέπραξε από τα Βαλτινά βοσκοτόπια 152.241 Γρόσια. (κιτάπι με την υπογραφή του Αλή Πασά αναφέρει: «γρ 152241: ἥγουν γρόσια ἑκατόν πενῆντα δύω χιλιάδες και διακόσια»). (στο σπάνιο αυτό ντοκουμέντο αναγράφονται τα τσιφλίκια, οι τσελιγκάδες και αναλυτικά τα ποσά σε Γρόσια).
Ο παρακάτω κατάλογος των χωριών του Βάλτου προέρχεται από τα Οθωμανικά αρχεία που βρίσκονται στην Άγκυρα της Τουρκίας. Συντάχθηκε το έτος 1645 και καταγράφει τα χωριά του Βάλτου και τους Χριστιανούς κατοίκους ανά χωριό. Τους Τούρκους εκείνον τον αιώνα και τους προηγούμενους δεν τους αναφέρει. (αργότερα τους καταγράφουν κι αυτούς. Αξιοσημείωτο είναι ότι στον Ορεινό Βάλτο δεν κατοίκισαν Τούρκοι.) Οι κατακτητές ήταν οι…προσοντούχοι, φοροαπαλλαγμένοι λόγω καταγωγής. Ενώ οι υπόδουλοι πλήρωναν τους τυράννους για να τους επιτρέπουν να έχουν το κεφάλι τους στην…θέση του! Ο επονομαζόμενος κεφαλικός φόρος… [ii]
Στην προσπάθειά μου για απόδοση των ονομάτων στο Ελληνικό αλφάβητο από το Νέο-Τουρκικό, πιθανόν να έχουν γίνει λάθη και παραλείψεις. Όποιος αναγνώστης γνωρίζει κάτι περισσότερο για τα ονόματα ας βοηθήσει σχετικά πληροφορώντας τον εκδότη της εφημερίδας και πρόεδρο του Συλλόγου κ. Ευάγγελο Τσιούνη.
Ο παρακάτω κατάλογος των χωριών του Βάλτου προέρχεται από τα Οθωμανικά αρχεία. (MAD561 (1645)
Τα χωριά του Βάλτου κατά τον 17ο αιώνα:
KAZA-I VALTOZ (Καζάς Βάλτου)
Miloz mâa çiftlik.... (Μήλο ή Μηλιά), Seradin (Σαρδίνινα), Lipoz (Λίπος ή Μποντάνου - Βάτος), Hurdara (Τσουπχαρά- Κουβαράς), Borgan (Μπορκάν Σουροβίλι), Makreş (Μάκρεσι), Alyoça (Αλέστια), İstanoz (Στάνος), Amrakâ sabıka merliçi olub (Αμβρακιά, παλαιότερα ήταν Μερλίτσι ;), İspartoz (Σπάρτο), Kebir Prokato/Kendirokato Kehrina (Κεχρινιά), Kombotikna (Κομποθέκνα), Blesi, Varvatada (Βαρβατάδα-Βαρετάδα).
KAZA-I NARDA (Καζάς Άρτας)
Narda (Άρτα). Pita (Πέττα), Kostaköz (Κωστακιοί), Panaya mâa Kaloya ( Πιθανόν Κάτω Παναγιά μαζί με Καλωνά ;), Harkâdi (Χαλκάδι/Χαλκιάδες), Karneşi (Κανεσοί - Καλαμιά), Koçoni (Κοθώνι Τρικάλων), Aşah Pamki Kalamo (Πλατύκαμπος), Kökâzal mâa Ayeranit Kilşovit, Kiramat mâa Yakari Kalamo (Κεραμάτες), Selos (Σέλστο), Nihor (Νεοχώρι), Yorğoşos (Γεωργουσιοί Χαλκιάδων), Çavuşad (Τσαβουσάδες γνωστό σαν Τσαβουσάν – Τσαβούς - Ιμάμ Τσαούς = Αγιος Σπυρίδωνας), İspatarya (Σπαθαριά - Βλαχέρνα), İstaruka (Ισταρόκα - Ρόκα), Viriş ve Kotino ve Kavirya ve Tamanid (αταύτιστο. Στα προηγούμενα αρχεία σαν Istivriz ενδέχεται να είναι μεταξύ Άρτας και Κομπότι στο τμήμα της Βρύσης), Predinata (Μπρένιστα- Κορφοβούνι), Ariyada (Αριάδα), Υanoplo (Γιαννόπουλοι), Malisava (Mαλεσιάδα), İksirakâ (Ξηρακιά), Dunista (Δουνίτσα -Σταθάς), Vinçi, Nihoraki (Νεοχωράκι), Dromista (Δρομίτσα), Valmada (Βαλμάδα), Serekiş (Θεριακήσιο), Maherota (Μαχαιρωτά – Μαχαιρωτά Πατιόπουλου), .....sta Suriya Dafni Piğadi (Δάφνη Πηγάδι – Πηγάδια Περδικακίου ?), Makid, Ağridi (Αγρίδι), Arnaçohore Sekareçi ....., Sekareçi (Σακαρέτσι σημ. Περδικάκι), Kördemir/Kördefter, Halköplo (Χαλκιόπουλο), Karya (Καρυά-Πριάντζα-Τρίκλινος), Sivista (Σιβίστα-Ευρυτανίας), Zariça, Dranova, Alevrada (Αλευράδα), Karatula (Καράτουλα), Amariyanos (Αμοργιανοί), Mekriyada (Μακριάδα), Bonikiva mâa mahallât (Μπονίκιβα μαζί με μαχαλλάδες-Μπονίκεβος-Πετρώνα), İpsofitos (Ψευτοί – Παλιοχώρι πλησίον Μπαμπαλιού, εγκαταλελειμένο), Manolata (Μανωλάτα – Μαλαταίϊκο), Preveca (Πραντικό), Derbend Lesti (Δερβένι Ληστή τπν.), Maçuki (Ματσούκι), Plataniya (Πλατανιά), Paliyokornoz (Παλιόκουρνος – Κορνούτες Χαλκιόπουλου;).
[i] Επί Τουρκοκρατίας το Πασαλίκι διαιρούνταν σε Βιλαέτια, διοικητικές περιφέρειες. Το Βιλαέτι διαιρούνταν σε Σαντζάκια-Νομούς. Αυτά διαιρούνταν σε Καζάδες-Επαρχίες. Οι Καζάδες σε Ναχιγιές-Δήμους, χωριά. Ο Ναχιγιές σε Καριές-μικρά χωριά, οικισμούς.
[ii] Ο κεφαλικός φόρος επιβλήθηκε με την επικράτηση του Ισλαμισμού. Ήταν φόρος για το δικαίωμα ζωής και πίστης στον Χριστιανισμό. Όλοι οι χριστιανοί πάνω από 12 χρονών και μέχρι να πεθάνουν εξαγόραζαν την ζωή τους πληρώνοντας κάθε χρόνο. Παίρνανε απόδειξη που έγραφε: «Ο φέρων το παρόν έχει την άδειαν να φέρη επί εν έτος την κεφαλήν επί των ώμων του». Από την Υψηλή Πύλη παραχωρούνταν τα δικαιώματα είσπραξης των φόρων σε υψηλόβαθμους στην ιεραρχία. Τα δικαιώματα αυτοί τα παραχωρούσαν σε φοβερούς φοροεισπράκτορες…Αυτοί περιδιάβαιναν πόλεις και χωριά συνοδευόμενοι συνήθως από μισθοφόρους στρατιώτες. Κατά κανόνα απαιτούσαν και εισέπρατταν μεγαλύτερα ποσά από το κανονικό, για την δική τους...βαθιά τσέπη…
Απόστολος Κων. Καρακώστας
